Prawa osób z niepełnosprawnościami

przez

Autorka: Małgorzata Poszwa

Prawa osób z niepełnosprawnościami gwarantowane są przede wszystkim w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Przepis art. 32 ust. 2 ustawy zasadniczej stanowi, że nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Z uwagi na szczególną sytuację osób z niepełnosprawnościami, Konstytucja nakłada pewne obowiązki na władze publiczne, które muszą zapewnić tej grupie społecznej szczególną opiekę zdrowotną (art. 68) oraz pomóc w zabezpieczeniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej (art. 69).  

Konstytucja to jednak niejedyny akt prawny zawierający regulacje dotyczące osób z niepełnosprawnościami. Należy pamiętać, że Sejm RP uchwalił 1 sierpnia 1997 r. Kartę Praw Osób Niepełnosprawnych, zawierającą katalog dziesięciu najważniejszych praw osób z niepełnosprawnościami, natomiast 27 sierpnia 1997 r. uchwalono ustawę o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Obydwa wskazane akty prawne są aktami obowiązującymi. Regulacje dotyczące osób z niepełnosprawnościami odnaleźć można także w prawie międzynarodowym, a dokładnie w Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, sporządzonej w Nowym Jorku dnia 13 grudnia 2006 r. 

Rozważania na temat praw osób z niepełnosprawnościami należy rozpocząć od określenia, czym w istocie jest ,,niepełnosprawność”. Definicję legalną można odnaleźć w ustawie z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (dalej jako ,,ustawa”). Ustawodawca wskazał, że niepełnosprawność oznacza trwałą lub okresową niezdolność do wypełniania ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, w szczególności powodującą niezdolność do pracy. Oznacza to, że osoba jest niepełnosprawną, gdy jest niezdolna do efektywnego pełnienia ról społecznych, ma trudności w podejmowaniu codziennych czynności, które wynikają z naruszenia sprawności organizmu.  

Uznaniu za osobę z niepełnosprawnością lub ustaleniu stopnia niepełnosprawności służy postępowanie orzecznicze prowadzone przez powiatowe/miejskie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności w pierwszej instancji oraz przez wojewódzkie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności w drugiej instancji. 

Przepisy ustawy przewidują trzy stopnie niepełnosprawności: 

  1. znaczny – do tego stopnia niepełnosprawności zaliczona może zostać osoba z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolna do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i wymagająca, w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji; 
  1. umiarkowany – zaliczone do tej grupy mogą być osoby z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolne do pracy albo zdolne do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej lub wymagające czasowej albo częściowej pomocy innych osób w celu pełnienia ról społecznych; 
  1. lekki – zalicza się tutaj osoby o naruszonej sprawności organizmu, powodującej w sposób istotny obniżenie zdolności do wykonywania pracy, w porównaniu do zdolności, jaką wykazuje osoba o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną, lub mające ograniczenia w pełnieniu ról społecznych dające się kompensować przy pomocy wyposażenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki techniczne.  

Warto wiedzieć, że potwierdzeniem posiadania przez daną osobę orzeczenia o niepełnosprawności jest legitymacja osoby niepełnosprawnej.  

Uprawnienia osób z niepełnosprawnościami wynikają z różnych przepisów prawa, których rozproszenie sprawia, że nie każdy wie, z jakich dokładnie uprawnień może skorzystać.  

  1. Szkolnictwo wyższe 

Osoby z niepełnosprawnościami mogą liczyć na wsparcie ze strony uczelni, na której studiują. Należy przede wszystkim wskazać, że są one uprawione do wnioskowania o stypendium dla osób niepełnosprawnych. Może otrzymać je student posiadający orzeczenie o niepełnosprawności, orzeczenie o stopniu niepełnosprawności albo orzeczenie lekarza orzecznika ZUS o całkowitej niezdolności do pracy, niezdolności do samodzielnej egzystencji, częściowej niezdolności do pracy. Studenci z niepełnosprawnościami mają prawo ubiegać się także m.in. o dostosowanie studiów, inne formy zaliczenia i egzaminów, pomoc asystenta itp., w zależności od regulacji wewnętrznych danej uczelni.  

  1. Podróżowanie  

Osoby z niepełnosprawnością mają prawo korzystać z ulg w podróży środkami publicznego transportu zbiorowego kolejowego i autobusowego. Wysokość ulgi zależy od rodzaju środka transportu oraz stopnia niepełnosprawności. Najmniejsza wysokość ulgi w tym katalogu wynosi 37%, natomiast najwyższa – 95%.  

  1. Karty parkingowe 

Poruszanie się środkami transportu publicznego, choć coraz bardziej komfortowe dla osób z niepełnosprawnościami, może nie być formą, która jest odpowiednia i dostosowana do ich potrzeb. Poruszając się samochodem, warto zadbać o posiadanie karty parkingowej. Osoba z niepełnosprawnością, która się nią legitymuje, zgodnie z Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym, może nie stosować się do niektórych znaków drogowych dotyczących zakazu ruchu lub postoju. Co istotne, z kartą parkingową, o której mowa, można parkować w miejscach przeznaczonych specjalnie dla osób z niepełnosprawnościami.  

Zgodnie z ustawą Prawo o ruchu drogowym kartę parkingową wydaje się osobie niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepełnosprawności mającej znacznie ograniczone możliwości samodzielnego poruszania się oraz osobie niepełnosprawnej, która nie ukończyła 16 roku życia mającej znacznie ograniczone możliwości samodzielnego poruszania się.  

  1. Podatki  

Wchodząc w dorosłe życie, należy zapoznać się z przepisami podatkowymi. Niektóre z nich dotyczą bezpośrednio sytuacji osób z niepełnosprawnościami, a dokładniej ulgi podatkowej, zwanej rehabilitacyjną, skierowanych do tej grupy społecznej.  

Ze wskazanej wyżej ulgi mogą skorzystać osoby niepełnosprawne, które poniosły wydatki na rehabilitację lub wydatki związane z ułatwieniem wykonywania czynności życiowych. Odliczyć można wydatki takie jak m.in. przystosowanie pojazdów mechanicznych do potrzeb, które wynikają z niepełnosprawności, wyposażenie mieszkań stosowanie do potrzeb, opłaty za zabiegi rehabilitacyjne lub leczniczo-rehabilitacyjne, zakup niektórych leków czy utrzymanie psa asystującego. 

Pomimo coraz większej świadomości społecznej dotyczącej sytuacji osób z niepełnosprawnościami oraz praw im przysługujących, może zdarzyć się sytuacja, w której prawa te zostaną złamane. Należy wiedzieć, co zrobić w takiej sytuacji. 

Będąc studentką lub studentem, możesz zwrócić się o pomoc do samorządu studenckiego swojej uczelni bądź do Rzecznika Praw Studenta Parlamentu Studentów RP. Z Rzecznikiem możesz skontaktować się poprzez stronę internetową: helpdesk.psrp.org.pl.   

Jeśli problem dotyczy kwestii pozauczelnianych, możesz zwrócić się do Biura Pełnomocnika Rządu do spraw Osób Niepełnosprawnych lub do Rzecznika Praw Obywatelskich.  

Źródła: 

  1. Konstytucja RP 
  1. Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz.U. 2023 poz. 100)  
  1. Ustawa z dnia 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego (t.j. Dz.U. 2018 poz. 295)  
  1. Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (t.j. Dz.U. 2023 poz. 1047)  
  1. Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. 2022 poz. 2647)  
  1. https://niepelnosprawni.gov.pl/art,13,instytucje-orzekajace-procedury-orzekania-tryb-i-zasady (dostęp z października 2023) 
  1. https://niepelnosprawni.gov.pl/p,94,uprawnienia-osob-niepelnosprawnych (dostęp z października 2023) 
Skip to content